Γιάννης Ψυχάρης (15 Μαΐου 1854 - 29 Σεπτεμβρίου 1929)

Ο Γιάννης Ψυχάρης (15 Μαΐου 1854 - 29 Σεπτεμβρίου 1929) ήταν Έλληνας γλωσσολόγος και λογοτέχνης, καθηγητής της ελληνικής γλώσσας στο Παρίσι,γνωστός για τον ρόλο του στο κίνημα του δημοτικισμού και τον αγώνα του για την καθιέρωση της δημοτικής σε επίσημη γλώσσα του ελληνικού κράτους.

 Σημαντικότατο έργο του το πεζογράφημα Το ταξίδι μου, γραμμένο με ιδιαίτερη προσοχή με τους μέχρι τότε αδημοσίευτους κανόνες της δημοτικής γλώσσας, το οποίο έλαβε ευρύτατη δημοσιότητα, αλλά και αρνητική κριτική από τους υποστηρικτές της καθαρεύουσας.

Βιογραφία

Γεννήθηκε στην Οδησσό της Ρωσίας (σημ. Ουκρανίας) στις 15 Μαΐου του 1854. Γιος του Νικολάου Ψυχάρη εκ Χίου, μεγάλωσε στην Κωνσταντινούπολη και ολοκληρώνοντας την εγκύκλιο μόρφωση σε ηλικία 15 ετών έφυγε για τη Μασσαλία, (Γαλλία), όπου και έμεινε κοντά στον θείο του ολοκληρώνοντας την γυμνασιακή του μόρφωση. Σπούδασε φιλοσοφία, φιλολογία και γλωσσολογία, Αρχαία Λατινική και Γαλλική Φιλολογία στο Πανεπιστήμιο της Σορβόννης στο Παρίσι και στην Γερμανία γερμανική φιλολογία, καθώς και μεσαιωνική και νεοελληνική φιλολογία στο πανεπιστήμιο της Βόννης στην Γερμανία (1871-1872). Το 1884 έγινε υφηγητής της Μεσαιωνικής και Νεοελληνικής Φιλολογίας στην Πρακτική Σχολή Ανωτέρων Σπουδών του Παρισιού. Το 1886 περιόδευσε στην Ελλάδα και την Ανατολή. Επανερχόμενος στο Παρίσι έγινε καθηγητής της έδρας της νεοελληνικής γλώσσας στη Σχολή Ανώτερων Σπουδών. Το 1904 διαδέχθηκε τον καθηγητή του Εμίλ Λεγκράν στη Διεύθυνση της Σχολής Ανατολικών Γλωσσών όπου και δίδασκε μέχρι τον θάνατό του. Το 1925 πραγματοποίησε διαλέξεις για την Ελληνική Γλώσσα στην Αθήνα,στην Κρήτη,στην Μυτιλήνη κ.α. Είχε από το πατριαρχείο τον τίτλο του μεγάλου χαρτοφύλακος, ενώ διετέλεσε και Πρόξενος της Τουρκίας στο Παλέρμο της Ιταλίας.

Πέθανε το 1929 ύστερα από μακροχρόνιο ασθένεια, όντας διαβητικός Ήταν παντρεμένος σε πρώτο γάμο με την Νοεμί Ρενάν (Noemi Renan), κόρη του γάλλου φιλοσόφου και θρησκειολόγου Ερνέστ Ρενάν με την οποία απέκτησε πολλά παιδιά, μεταξύ των οποίων ο Michel που σκοτώθηκε στον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο, πολεμώντας με τον γαλλικό στρατό. Παντρεύτηκε σε δεύτερο γάμο την Ιρένε Μπομ.
 

Έργο

Ο Γιάννης Ψυχάρης είχε πλούσιο συγγραφικό έργο. Έγραψε ποιήματα, διηγήματα, μυθιστορήματα, θεατρικά έργα και δοκίμια πάνω στο γλωσσικό ζήτημα της νεοελληνικής γλώσσας, που ήταν και η σημαντικότατη προσφορά του στην ελληνική γλώσσα. Αγωνίστηκε με επιμονή για την καθιέρωση της τότε περιφρονημένης γλώσσας του λαού, της δημοτικής σε επίσημη γλώσσα του ελληνικού κράτους.

Από τις παραμονές ακόμα της Επανάστασης του 1821, ο Βηλαράς, ο Καταρτζής, ο Χριστόπουλος κ.α. προσπαθούσαν να καθιερώσουν τη δημοτική ως εθνική γλώσσα. Λίγα χρόνια αργότερα, τον Μάιο του 1823 ο Διονύσιος Σολωμός έγραψε τον Ύμνο εις την Ελευθερίαν στην δημοτική, που το 1865 έμελλε να γίνει ο εθνικός ύμνος της Ελλάδας. Όμως μόνο με τον Γιάννη Ψυχάρη το κίνημα του δημοτικισμού αποκτά την καθοδήγηση και την δύναμη που χρειαζόταν για να αντιταχθεί στους υποστηρικτές της καθαρεύουσας.

Το 1886 ο Ψυχάρης ταξιδεύει στην Ελλάδα, τόσο την ελεύθερη, όσο και τη σκλαβωμένη από τους Τούρκους και εμπνέεται από τις εμπειρίες που απέκτησε γράφοντας το 1888 το πεζογράφημα Το ταξίδι μου, ένα έργο σταθμό στην προσπάθεια των δημοτικιστών. Ο Ψυχάρης απορρίπτει συλλήβδην την καθαρεύουσα ως "τεχνητή γλώσσα", που καταστρέφει και την αρχαία και την δημοτική γλώσσα του λαού και επικρίνει τους "δασκάλους" που επιμένουν στην χρήση της, ενίοτε με κωμικοτραγικά αποτελέσματα. Το έργο αυτό τυπώθηκε στη Γαλλία και είναι το πρώτο ελληνικό πεζογράφημα που γράφτηκε με όλους τους κανόνες της νεοελληνικής γραμματικής. Ο Ψυχάρης είχε μελετήσει την γλώσσα του λαού, τα τραγούδια, τους μύθους και τις παραδόσεις του και αποτύπωσε με σαφήνεια το σύστημα που λειτουργεί η λαϊκή μας γλώσσα.

Το συγκεκριμένο έργο έλαβε ιδιαίτερα αρνητικές κριτικές από τους υπερασπιστές της καθαρεύουσας και γενικά των συντηρητικών κύκλων. Ανάμεσα σε άλλους ο Γεώργιος Χατζιδάκις, o Άγγελος Βλάχος και ο Κωνσταντίνος Κόντος, ενώ θετική αποδοχή είχε από λογοτέχνες και διανοούμενους όπως οι Ιάκωβος Πολυλάς, Αργύρης Εφταλιώτης, Αλέξανδρος Πάλλης και Αλέξανδρος Δελμούζος.

Εκτός από τις συγκρούσεις και κριτικές από τους υπέρμαχους της καθαρεύουσας, ο Ψυχάρης είχε συγκρουστεί και διαφωνήσει και με δημοτικιστές οι οποίοι ήταν αντίθετοι με τη μορφή του δημοτικισμού που υποστήριζε. Μεταξύ άλλων ήταν η αντίθεσή του με τον Τριανταφυλλίδη, καθώς εκείνος στήριξε μια πιο «ήπια» δημοτική, η σύγκρουση και η ρήξη του με τον Εκπαιδευτικό Όμιλο και τους επικεφαλής του Τριανταφυλλίδη, Δελμούζο και Γληνού, οι οποίοι και αποτελούσαν το επιτελείο της Εκπαιδευτικής Επιτροπής επί της πρώτης κυβέρνησης του Βενιζέλου καθώς και η διαφοροποίηση από τη φιλελεύθερη μερίδα των εκπαιδευτικών μεταρρυθμιστών. Τα παραπάνω εντάσσονται επίσης και στην γενικότερη διαίρεση των δημοτικιστών σε ψυχαρικούς, φιλελευθέρους, σοσιαλιστές και εθνικιστές.

Μετά από Το ταξίδι μου, δημοσίευσε μια σειρά από διηγήματα και μυθιστορήματα και 6 τόμους με αναμνήσεις, κριτικές και επιστημονικές μελέτες, κάτω από τον γενικό τίτλο Ρόδα και μήλα. Το πρώτο του γλωσσικό έργο που εκδόθηκε το 1886 έχει τον τίτλο Δοκίμιο της νεοελληνικής ιστορικής γραμματικής και το ακολούθησαν πλήθος ακόμη μελέτες με αντικείμενο το γλωσσικό ζήτημα.

Τιμήθηκε με τη γαλλική Légion d'honneur για την προσφορά του στα γράμματα.