«Ελπίς πατρίδος. Ωδή εν τη των νυν Ελλήνων διαλέκτω»

Της Ολγας Σελλα

Ενα κυνηγητό μέσω Διαδικτύου, από την Κύπρο στη Γλασκώβη, αποκάλυψε ένα λανθάνον ποίημα του Ανδρέα Κάλβου. O Κύπριος φιλόλογος Λεύκιος Ζαφειρίου, με τη βοήθεια ενός δεκαεπτάχρονου μαθητή του, μελετητής του Κάλβου εδώ και πολλά χρόνια, έφτασε στη Βιβλιοθήκη του Πανεπιστημίου της Γλασκώβης, την περασμένη εβδομάδα, όπου διαπίστωσε ότι πράγματι εκεί, υπάρχει τυπωμένο το ποίημα του Ανδρέα Κάλβου με τίτλο Ελπίς Πατρίδος. Πρόκειται για ένα ποίημα δέκα στροφών, με τέσσερις στίχους κάθε στροφή, γραμμένο το 1819 και αφιερωμένο στον Φρεδερίκο Γκίλφορδ.

«Η ύπαρξη του ποιήματος έγινε γνωστή από τις αρχές της δεκαετίας του ’60, όταν ο καθηγητής Μάριο Βίττι εντόπισε πρώτος τις επιστολές Κάλβου προς τον Γκίλφορδ», λέει στην «K» ο Λεύκιος Ζαφειρίου, επιστολές που βρίσκονται στην Αναγνωστική Εταιρεία της Κέρκυρας.

Ηταν η περίοδος που η αγγλική διοίκηση των Επτανήσων αποφασίζει να ιδρύσει το πρώτο ελληνικό πανεπιστήμιο στα Επτάνησα. O Φρ. Γκίλφορδ είχε οριστεί «άρχων» (πρύτανης) του πανεπιστημίου. O Κάλβος χαιρετίζει αυτόν τον διορισμό και του στέλνει γράμμα στο οποίο τον ρωτάει αν μπορεί να του αφιερώσει ένα ποίημα. Οι επιστολές ήταν γνωστές, όχι όμως και το ποίημα. Ολοι υπέθεταν την ύπαρξη του ποιήματος μόνο που το ποίημα δεν είχε βρεθεί. Και όλοι οι φιλόλογοι και οι μελετητές ήξεραν ότι αν βρισκόταν θα είχε τεράστια φιλολογική σημασία.

Για ποιο λόγο, ρωτήσαμε τον Λεύκιο Ζαφειρίου.

«Ο Ανδρέας Κάλβος ήταν ιταλόγλωσσος και ό,τι έγραφε ήταν γραμμένο στα Ιταλικά. O Βίττι τότε, στις αρχές της δεκαετίας του ’60, μαζί με την αλληλογραφία, βρήκε και ένα χειρόγραφο για ένα ποίημα άτιτλο, για το οποίο έγιναν διάφορες φιλολογικές συζητήσεις. Επικράτησε η άποψη του Νάσου Βαγενά ότι ήταν ποίημα του 1820 – 21 λίγο πριν ξεσπάσει η Επανάσταση του 1821. Τώρα το ποίημα εντοπίζεται, είναι γεγονός ότι υπάρχει, και είναι γραμμένο στα Ελληνικά. Και είναι ένα στάδιο πριν από τις “Ωδές” του 1824 και 1826. «Ως τόσον μελετών να γράψω τι ποίημα την καλλιέργειαν της γλώσσης και την υψηλοφροσύνην του έθνους διατεινόμενος, έδοξέ μοι εύλογον να δοκιμάσω πρώτον διά ολίγων στίχων τον νουν του λαού μου. Αυτούς τους τυπώνω μετά όχι μακράς τινός προς σε επιστολής μου» έγραφε προς τον Γκίλφορδ, κι ήταν αυτό το γράμμα η πρώτη απόδειξη για την ύπαρξη του άγνωστου, μέχρι σήμερα, ποιήματος.

Το ποίημα -«φυλλάδα» την ονομάζει ο ίδιος ο Κάλβος- βρέθηκε τυπωμένο. Δεν ξέρουμε αν σώζεται το χειρόγραφο. Είναι ένα μικρό φυλλάδιο δώδεκα σελίδων με τυπωμένες μόνο τις έξι. Στη δεύτερη σελίδα υπάρχει ο τίτλος: «Ελπίς πατρίδος». Αυτή η φυλλάδα είναι δεμένη στον ίδιο τόμο μαζί με άλλα τρία έντυπα και ανήκει σ’ έναν Αγγλο που δώρησε τα βιβλία του, το 1874, στη Βιβλιοθήκη του Πανεπιστημίου της Γλασκώβης. Ολο το ποίημα είναι τυπωμένο σε κεφαλαία Ελληνικά. O πλήρης τίτλος είναι: «Ελπίς πατρίδος. Ωδή εν τη των νυν Ελλήνων διαλέκτω» από κάτω υπάρχει η χρονολογία: αωιθ΄ (1819) και από κάτω London, Samuel Baxter, ο Αγγλος εκδότης, στο σπίτι του οποίου μένει αμέσως μετά το θάνατο της γυναίκας του Κάλβου. Το ποίημα αποτελείται από δέκα στροφές όλες κι όλες και κάθε στροφή έχει τέσσερις στίχους, αντί για πέντε που έχουν οι υπόλοιπες «Ωδές»».

Στην επόμενη σελίδα της δωδεκασέλιδης φυλλάδας υπάρχει η αφιέρωση προς τον Φρ. Γκίλφορδ:

«Μη απορρίψεις λοιπόν την φυλλάδα και νόμισων αυτήν όχι ως δώρον, επειδή ούτε εγώ δύναμαι να δώσω ούτε εσύ χρείαν έχεις να λάβεις απ’ εμού δώρον. Αλλ’ ως ειλικρινές και χρεωστούμενον σημείον ότι σέβομαι τας προς την ωφέλειαν της Ελλάδος ενεργούσας αρετάς σου».

Ο Λεύκιος Ζαφειρίου εργάζεται στην Κύπρο ως φιλόλογος στη Μέση Εκπαίδευση και ταυτόχρονα έχει δημοσιεύσει ποιήματα και πεζά τόσο σε ελληνικά όσο και σε κυπριακά έντυπα. Για ένα διάστημα ήταν στη συντακτική επιτροπή του κυπριακού περιοδικού «σημείο», ετήσιας περιοδικότητας. Στις σελίδες του περιοδικού, το 1992, με αφορμή την επέτειο των διακοσίων χρόνων από τη γέννηση του Ανδρέα Κάλβου, φιλοξενήθηκε ένα πολυσέλιδο αφιέρωμα στον Επτανήσιο ποιητή, με τη συνεργασία Ελλήνων και Κύπριων φιλολόγων και πανεπιστημιακών. Αυτόν τον καιρό ο Λεύκιος Ζαφειρίου ετοιμάζει για τις εκδόσεις «Μεταίχμιο» το χρονολόγιο του Ανδρέα Κάλβου, στη σειρά που ήδη έχουν εκδοθεί τα χρονολόγια του Γιώργου Σεφέρη και του K. Π. Καβάφη.

Ο Ανδρέας Κάλβος γεννήθηκε στη Ζάκυνθο το 1792 και πέθανε στις 30 Νοεμβρίου του 1869 στο Louth της Αγγλίας. Κηδεύεται στο νεκροταφείο της Αγ. Μαργαρίτας στο Κeddingtoσύμφωνα με το αγγλικανικό δόγμα. Στα σπίτια που έζησε στην Αγγλία υπάρχουν εντοιχισμένες πλάκες. Παρ’ όλα αυτά εν τέλει υπάρχουν πολλά κενά για τη ζωή του και την πορεία. Αλλωστε άγνωστη είναι και αυτή η μορφή του, και μόλις πέρυσι, ο ιστορικός Σπ. Ασδραχάς είχε εντοπίσει κείμενο στο οποίο γινόταν λεπτομερής περιγραφή των χαρακτηριστικών του ποιητή.

«Δεν μου ανήκει»

Ο Λεύκιος Ζαφειρίου, μετά την ανακάλυψη είναι μπερδεμένος. Κρατάει σημειώσεις που ίσως μετουσιωθούν σε ένα πεζογράφημα, με θέμα την αναζήτηση ενός χαμένου ποιήματος. Οι φιλόλογοι θα ασχοληθούν με τα υπόλοιπα: «Δεν μου ανήκει το ποίημα. Ανήκει στην ελληνική λογοτεχνία».

Χορώ συμπεπλεγμένας Ελευθερία και Μούσας…

«Ελπίς πατρίδος. Ωδή εν τη των νυν Ελλήνων διαλέκτω» είναι ο πλήρης τίτλος του ποιήματος του Ανδρέα Κάλβου. Στο κάτω μέρος της σελίδας υπάρχει η χρονολογία: αωιθ΄ (1819) και το όνομα του Αγγλου εκδότη: Samuel Baxter, στο σπίτι του οποίου έμενε ο Κάλβος μετά το θάνατο της γυναίκας του.

Η πρώτη από τις δέκα στροφές είναι η εξής, και ομολογεί φανερά τη συγκίνησή του από την προσπάθεια να πρωτογράψει στα Ελληνικά:
ADVERTISING
«Ευλαβώς τρέμω,
ρίπτω πρώτην βολάν τα δάκτυλα
επί την αργυρόχορδον
πάτριον κιθάραν».
Και παρότι η Επανάσταση του 1821 δεν έχει ακόμα αρχίσει, η προσδοκία και η ευχή του Ανδρέα Κάλβου είναι σαφείς στις τελευταίες στροφές:
«Γλυκεία ελπίς εάν χάσω σε
και τι μοι μέλλει ο βίος;
Διά σε πνέω και χαίρομαι.
Εάν μη ίδω
προ της Ελλάδος του ιερού
χορώ συμπεπλεγμένας
Ελευθερία και Μούσας
θάνατο θέλω».
Πρόκειται για ένα μικρό 12σέλιδο φυλλάδιο, με τυπωμένες μόνο τις έξι σελίδες του.

https://www.kathimerini.gr/culture/159292/agnosto-poiima-toy-kalvoy-sto-fos/