Ζακ Αρκαντέλτ ή Αρκαντέλ (Jacques Arcadelt, ή Jacob Archadelt, ή Arcadet, ή Arcadente) [4], Μπολόνια 5 Νοεμβρίου 1504; 1505; 1507; – Παρίσι 14 Οκτωβρίου 1568)

10 Αυγούστου 1507 (514 χρόνια πριν) γεννήθηκε:

Ζακ Αρκαντέλτ Φλαμανδός συνθέτης

Ο Ζακ Αρκαντέλτ ή Αρκαντέλ (Jacques Arcadelt, ή Jacob Archadelt, ή Arcadet, ή Arcadente) [4], Μπολόνια 5 Νοεμβρίου 1504; 1505; 1507; – Παρίσι 14 Οκτωβρίου 1568) ήταν Γαλλοφλαμανδός συνθέτης του 16ου αιώνα, από τους σημαντικότερους εκπροσώπους της πρώτης γενεάς συνθετών του ιταλικού μαδριγαλίου της Αναγέννησης. [5] Παρόλο που, γενικά, είναι γνωστός για τις φωνητικές κοσμικές του συνθέσεις, έγραψε και θρησκευτική μουσική.

Το πρώτο βιβλίο του με μαδριγάλια, που δημοσιεύτηκε μέσα σε μια δεκαετία από την εμφάνιση των πρώτων δειγμάτων της συγκεκριμένης φόρμας, ήταν η πιο ευρέως τυπωμένη συλλογή μαδριγαλίων ολόκληρης της εποχής. [6] Εκτός από μαδριγαλιστής, ήταν εξίσου παραγωγικός και έμπειρος στο να συνθέτει λυρικά τραγούδια (chansons), κυρίως αργά στην καριέρα του, όταν ζούσε στο Παρίσι. [7] Μέσα από τις εκδόσεις του Αρκαντέλτ, που ήσαν περισσότερες από εκείνες οποιουδήποτε άλλου συνθέτη του είδους, το μαδριγάλι έγινε γνωστό έξω από την Ιταλία. Οι μεταγενέστεροι συνθέτες θεωρούσαν το στυλ του ως ιδεώδες. Κατοπινές ανατυπώσεις του πρώτου βιβλίου του για μαδριγάλια χρησιμοποιήθηκαν συχνά για διδακτικούς σκοπούς, για περισσότερο από έναν (1) αιώνα μετά την αρχική δημοσίευσή του. [8]

Βιογραφικά στοιχεία

Λίγα είναι γνωστά για τα πρώτα χρόνια της ζωή του Αρκαντέλτ. Πιθανόν, ήταν φλαμανδός με γαλλική ανατροφή και, από παραλλαγές στην ορθογραφία του ονόματός του, μπορεί να καταγόταν από την περιοχή της Λιέγης ή του Ναμύρ, στο σημερινό Βέλγιο. Έφυγε στην Ιταλία, νεαρός, και τον βρίσκουμε στη Φλωρεντία από τα τέλη της δεκαετίας του 1520, έχοντας έτσι την ευκαιρία να συναντήσει ή να συνεργαστεί με τον Φιλίπ Βερντελό. [9] Ίσως πήγε για μικρό χρονικό διάστημα στη Βενετία όπου, μάλλον, ήρθε σε επαφή με τον κύκλο του Αδριανού Βίλαερτ, που ήταν αρχιμουσικός στην εκκλησία του Αγίου Μάρκου. [10] Γύρω στο 1538 εγκαταστάθηκε στη Ρώμη, όπου είχε ακρόαση και συμμετοχή στην παπική χορωδία της Βασιλικής του Αγίου Πέτρου. Ήδη, πολλοί συνθέτες από την Ολλανδία δούλευαν ως τραγουδιστές καθ' όλη εκείνη την εποχή και είναι, μάλιστα, πιθανό να πήγε στη Ρώμη πριν έρθει στη Φλωρεντία. [11] Tον Ιανουάριο του 1539, πιθανότατα έγινε μέλος του Ιουλιανού Παρεκκλησίου στη Ρώμη (τα αρχεία αναφέρουν κάποιον Jacobus flandrus, υποδηλώνοντας φλαμανδική προέλευση, αλλά δεν μπορεί να είναι γνωστό με βεβαιότητα αν υποδηλώνεται ο Αρκαντέλτ). [12] Μετά από μερικούς μήνες έγινε μέλος της περίφημης Καπέλα Σιστίνα, όπου διορίστηκε magister puerorum. Την ίδια χρονιά, εκδόθηκαν τουλάχιστον τέσσερα βιβλία των μαδριγαλίων του. [13] Η πρώτη από αυτές τις συλλογές, Il primo libro di madrigali, έφτασε τις 45 εκδόσεις, καθιστώντας την, τήν πιο ευρέως ανατυπωμένη συλλογή μαδριγαλίων της εποχής. [14] Θεωρείται σχεδόν βέβαιο ότι σπούδασε με τον Ζοσκέν ντε Πρε. [15]

Ο Αρκαντέλτ παρέμεινε στη Ρώμη ως τραγουδιστής και συνθέτης στην Καπέλα Σιστίνα μέχρι το 1551, εκτός από μια επίσκεψή του στη Γαλλία το 1547. Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, πιθανότατα στις αρχές του 1542, γνώρισε τον περίφημο Μιχαήλ Άγγελο, αλλά η μουσική που έγραψε για δύο σονέτα του, αντιμετωπίστηκαν, μάλλον, με αδιαφορία από εκείνον. Πράγματι, από τις επιστολές του Μιχαήλ Αγγέλου σχετικά με το θέμα, πιθανότατα, ο διάσημος καλλιτέχνης θεωρούσε τον εαυτό του ως μη-μουσικό και ανίκανο να εκτιμήσει το έργο του Αρκαντέλτ. Πάντως, ο Μιχαήλ Άγγελος χάρισε στον συνθέτη ένα κομμάτι σατέν κατάλληλο για να φτιάξει ένα ακριβό πανωφόρι (doublet). [16]

Ο Αρκαντέλτ έγραψε πάνω από 200 μαδριγάλια πριν φύγει από την Ιταλία, το 1551, για να επιστρέψει στη Γαλλία, όπου πέρασε το υπόλοιπο της ζωής του. Τα πολυάριθμα λυρικά τραγούδια (chansons) του χρονολογούνται από αυτό το έτος και μετέπειτα. [17] Το 1557 δημοσίευσε ένα βιβλίο με λειτουργίες, αφιερωμένο στον νέο εργοδότη του, Charles de Guise, Καρδινάλιο της Λορένης (ο Αρκαντέλτ ήταν maître de chapelle, δηλ. Διευθυντής Παρεκκλησίου). Σε αυτή την έκδοση αναφέρεται ως μέλος του Βασιλικού Παρεκκλησίου και, ως εκ τούτου, πρέπει να υπηρετούσε τόσο τον Ερρίκο Β’ -ο οποίος πέθανε το 1559- όσο και τον Κάρολο Θ’, κατά τη διάρκεια της όψιμης φάσης της σταδιοδρομίας του. Στο Παρίσι συνεργαζόταν με τον εκδοτικό οίκο «Le Roy & Ballard», με τον οποίο εξέδωσε τα άφθονα λυρικά τργούδια, τις λειτουργίες και τα μοτέτα του, ακριβώς όπως οι Βενετοί εκδότες είχαν δημοσιεύσει, παλαιότερα, τα μαδριγάλιά του. [18]
Ο Φρανσουά Ραμπελαί μνημονεύει τον Αρκαντέλτ στην εισαγωγή του βιβλίου IV του διάσημου έργου του, Γαργαντούας ( Gargantua και Pantagruel). [19][20]