φάλαινα φυσητήρας 80 τόνων

20 Νοεμβρίου 1820 (201 χρόνια πριν):

Μία φάλαινα φυσητήρας 80 τόνων επιτίθεται σε φαλαινοθηρικό πλοίο 2.000 μίλια από τη δυτική ακτή της Νότιας Αμερικής (το μυθιστόρημα του Χέρμαν Μέλβιλ Μόμπυ Ντικ είναι εν μέρει εμπνευσμένο από αυτό το γεγονός).

Ο φυσητήρας (αγγλική ονομασία: sperm whale, επιστημονική ονομασία: Physeter macrocephalus) ανήκει στην κατηγορία των θαλασσίων θηλαστικών όπως και οι φάλαινες, τα δελφίνια και οι φώκαινες. Ωστόσο οι φυσητήρες ως κητώδη, συγγενεύουν περισσότερο με τα δελφίνια, παρά με τις φάλαινες και έτσι αποτελεί λάθος να αναφέρουμε τους φυσητήρες ως "φάλαινες φυσητήρες". Επίσης, αποτελεί λάθος να τους αποκαλούμε σπερμοφάλαινες από τη παράφραση της αγγλικής τους ονομασίας.

Ο φυσητήρας είναι το δεύτερο μεγαλύτερο κήτος, που μπορούμε να συναντήσουμε στα ελληνικά ύδατα: το μεγαλύτερο είναι η πτεροφάλαινα.

Ο αρσενικός φυσητήρας μπορεί να φτάσει τα 15 μέτρα μήκος και μέχρι 45 τόνους βάρος έχοντας μεγάλη διαφορά από τα θηλυκά που φτάνουν τα 13 μέτρα μήκος και σε βάρος τους 15 τόνους. Τα νεογέννητα με μήκος συνήθως 4 μέτρα έχουν βάρος από 800-1.000 κιλά

Έρχονται στην επιφάνεια της θάλασσας για δέκα λεπτά, μόνο για να αναπνεύσουν και στη συνέχεια για 45 λεπτά καταδύονται σε μεγάλα βάθη, κάτω από 500 μέτρα, για να βρουν τη λεία τους. Ο φυσητήρας καταδύεται σε βάθος μέχρι και τα 2.000 μ. Οι καταδύσεις του συνήθως διαρκούν 40-60 λεπτά, αλλά μπορούν να φτάσουν μέχρι και τη 1,5 ώρα.

Περιγραφή

Ο φυσητήρας επιστημονικά κατατάσσεται στην κατηγορία των Οδοντοκητών (καθώς έχει δόντια), μαζί με τα δελφίνια και τις φώκαινες. Για τον λόγο αυτό δεν πρέπει να συγχέεται με τις φάλαινες, οι οποίες ανήκουν στα Μυστακοκήτη και δεν έχουν δόντια, αλλά φέρουν τα φαλαίνια ή μπαλένες.

Ο φυσητήρας έχει μια γκρι απόχρωση σε όλο το σώμα του. Το κεφάλι του είναι στρογγυλό, με το στόμα του να βρίσκεται κάτω από τη μέση του κεφαλιού. Μετά το κεφάλι του, το σώμα του είναι ρυτιδωμένο, έως λίγο πριν την ουρά του. Η ουρά του είναι κάπως χοντρή, όπως άλλωστε και το υπόλοιπο σώμα του. Τα πτερύγιά του βρίσκονται αρκετά μπροστά, και είναι σχετικά μικρά σε σχέση με το πελώριο σώμα του.

Η επικοινωνία των φυσητήρων, η αναζήτηση συντρόφων, η αναζήτηση τροφής και ο προσανατολισμός τους, βασίζονται στον ηχοεντοπισμό. Εκπέμπουν ηχητικά κύματα, τα οποία ανακλώνται είτε στον θαλάσσιο πυθμένα, είτε σε άλλους θαλάσσιους οργανισμούς και όταν τα ηχητικά κύματα επιστρέψουν, ο εγκέφαλος των φυσητήρων τα αναλύει και με τον τρόπο αυτό οι φυσητήρες μπορούν να γνωρίζουν τι υπάρχει γύρω τους, αλλά και να προσδιορίσουν την απόσταση. 

Παρουσία στις ελληνικές θάλασσες

Η παρουσία του κήτους στα πελάγη μας είναι γνωστή ήδη από τον Αριστοτέλη και, όμως, μόλις το 1998 επιβεβαιώθηκε η ύπαρξή του. Ο Αριστοτέλης, ο πατέρας της ζωολογίας, γνώριζε την παρουσία των φυσητήρων στην Ελλάδα ήδη από το 350 π.Χ., καθώς στο σύγγραμμά του «Περί τα ζώα ιστορίαι» αναφέρει τη λέξη «φυσητήρα», περιγράφοντας την αναπνευστική οδό των κητωδών και ίσως και τους φυσητήρες, που είχε παρατηρήσει στο Βόρειο Αιγαίο. Σήμερα ο φυσητήρας ζει και στη χώρα μας και με έναν πληθυσμό ο οποίος αριθμεί περίπου 300 άτομα. Το είδος του φυσητήρα απαντά στην Ελλάδα στη βαθιά λεκάνη μεταξύ Βορείων Σποράδων και Χαλκιδικής, το σημείο όπου φαίνεται πως τους παρατήρησε ο Αριστοτέλης, όπως επίσης στο Ικάριο πέλαγος αλλά κυρίως στην Ελληνική Τάφρο, το τόξο που εκτείνεται από τη βόρεια Κεφαλλονιά μέχρι τη νότια Ρόδο. Σε αυτές τις περιοχές υπάρχουν υποθαλάσσιοι γκρεμοί και χαράδρες όπου οι φυσητήρες καταδύονται για να βρουν την τροφή τους. 

Απειλές

Οι φυσητήρες, απειλούνται από τις συγκρούσεις με πλοία, από τις θαλάσσιες σεισμικές έρευνες, από τη ρήψη δυναμιτών (παράνομη τακτική αλιείας) και από τη θαλάσσια πλαστική ρύπανση

Όταν ένα ζώο, όπως ο φυσητήρας, στηρίζεται τόσο πολύ στον ήχο για να προσανατολιστεί, να κοινωνικοποιηθεί και να βρει τροφή, ένας εκκωφαντικός ήχος μόνο κακό μπορεί να του κάνει. Δεν γνωρίζουμε όμως ακριβώς πώς οι παλμοί επηρεάζουν τους φυσητήρες: μπορεί να απομακρύνονται από την περιοχή με την ηχορύπανση και να χάνουν την ευκαιρία να τραφούν. Από άλλα είδη κητωδών ξέρουμε ότι αυξάνονται τα επίπεδα στρες και με βιολογικούς όρους υπάρχουν μακροχρόνιες σοβαρές επιπτώσεις στην αναπαραγωγή τους, δηλαδή την επιβίωση του είδους τους