Μονή Οσίου Λουκά

Μονή Οσίου Λουκά (φωτο. Β. Δελέγγος)

Απόσπασμα από άρθρο του Β. Δελέγγου στην εφημερίδα "Η Άποψη"

Το ξακουστό μοναστήρι αποτελεί ένα πρώτης τάξεως «σχολείο» μιας και τα εξαιρετικά ψηφιδωτά του σε συνδυασμό με τις υπόλοιπες τοιχογραφίες, αλλά και την όλη κατασκευή του, λειτουργούν ως σημείο αναφοράς για τους μελετητές, τους ειδικούς επιστήμονες αλλά και τους απλούς ανθρώπους που γοητεύονται και εντυπωσιάζονταιαπό τη βυζαντινή τέχνη σε όλες της τις εκφάνσεις.

Αφορμή για αυτό το ταξίδι ήταν η απάντηση που έλαβα όταν, μιλώντας με κάποιον συντηρητή έργων τέχνης, παραδέχτηκα ότι αγνοούσα πλήρως τόσο το σημείο που βρίσκεται o Όσιος Λουκάς όσο και όλα αυτά που κρύβει στο εσωτερικό του. Η απόκρισή του ήταν άμεση και σφοδρή: «Μα πώς είναι δυνατόν; ειδικά εσύ που φωτογραφίζεις και ταξιδεύεις τόσο συχνά να μην έχεις πάει στον Οσιο Λουκά; Δεν ξέρεις τι χάνεις!.,.»

Με την πρώτη ευκαιρία λοιπόν κάι μέ σύμμαχο έναν αρκετά βαρύ ουρανό κάποιες απειλητικές ψιχάλες, χάραμα ακόμα, ξεκινώ το σύντομο Ταξίδι γεμάτος προσδοκίες για τις εικόνες που πρόκειται να μου χαρίσει το μοναστήρι  Βρίσκεται τόσο κοντά στη κοσμοπολίτικη Αράχοβα καί τους Δελφούς, όμως τώρα πλέον και εγώ  ειλικρινά αμφίβάλλω για το ποσοστό των επισκεπτών που -έστω και βρισκόμενοι στην περιοχή μόνο για κάποιο τριήμερο- αποφασίζουν να περάσουν και από εκεί.

Μετά τη Λιβαδειά λοιπόν, λίγα χιλιόμετρα πριν το Ζεμενό και την Αράχοβα, ακολουθώ την επιγραφή που δείχνει τον δρόμο για το Δίστομο και φτάνοντας στο χωριό στρίβω για το Στείρι και τη μονή. Και τα δύο προαναφερθέντα χωριά είναι αρκετά συμπαθητικά και αν μπείτε στον πειρασμό να τα περπατήσετε δεν θα το μετανιώσετε. Η απόσταση από την κεντρική διασταύρωση μέχρι το μεγάλο άνετο πάρκινγκ του μοναστηριού, σύμφωνα με πρόχειρους υπολογισμούς μου, δεν πρέπει να ξεπερνά τα 10-11 χιλιόμετρα. 

Μονή Οσίου Λουκά (φωτο. Β. Δελέγγος)

Αφήνοντας το αυτοκίνητο, νωρίς το πρωί ακόμα, διακρίνω για πρώτη φορά λίγο χαμηλότερα το επιβλητικό καμπαναριό, τα εντυπωσιακά κτίρια των κελιών και φυσικά το μεγάλο καθολικό της μονής .  Στο βάθος ακούγονται συχνά σφυροκοπήματα από τους μαστόρους που ήδη έχουν πιάσει δουλειά κάπου μέσα στη μονή και ή μυρωδιά τού έυωδιαστού καμένου ξύλου φτάνει πού και πού μέχρι τη μύτη. Το φροντισμένο πέτρινο μονοπάτι οδηγεί στην είσοδο που θα με περάσει σε έναν άλλο τόπο όπου η Χριστιανική θρησκεία και η τέχνη ένωσαν τις δυνάμεις τους για να προσφέρουν στον κόσμο αυτό το ξεχωριστό αξιοθέατο, χίλια χρόνια πριν...

Ιστορία της μονής

Παρ' όλη τη φήμη τον πλούτο και τη μοναδικότητα αυτού του μοναστηριού, δεν υπάρχει σαφής ένδειξη για την ακριβή ημερομηνία της ίδρυσής του. Πάντως όλα τα σενάρια τη συνδέουν με τα ονόματα μεγάλων αυτοκρατόρων του Βυζαντίου. Η παλιότερη μαρτυρία που σώζεται είναι αυτή του Κυριακού του Αγκωνίτη που έφτασε εδώ το 1436 και που αναφέρει ότι η μονή του Όσιου Λουκά χτίστηκε από τον αυτοκράτορα Κωνσταντίνο το Μονομάχο που βασίλεψε μεταξύ 1042 Και 1054. Η άποψή του αυτή στηρίζεται περισσότερο στη διάθεση των εδώ μοναχών να «διαφημίσουν» ακόμα περισσότερο το ήδη πλούσιο και ξακουστό μοναστήρι τους παρά σε ιστορικά στοιχεία.

Υπάρχει και η άλλη άποψη που θέλει κτήτορα της μονής τον αυτοκράτορα Ρωμανό Β' σε μια προσπάθεια να τιμήσει τον Όσιο ο οποίος είχε προφητέψει την ανακατάληψη της Κρήτης (961) στα χρόνια της βασιλείας του (959-963). Αυτή η εκδοχή έχει φτάσει ως τις μέρες μας μέσα από κείμενα περιηγητών του 17ου αιώνα όπως οι Spon και Wheler, ενώ και επιπλέον στοιχεία, όπως για παράδειγμα η ύπαρξη των τάφων της κρύπτης που αποδίδονται στον αυτοκράτορα και τη σύζυγό του Θεανώ  διασώζονται σε κείμενα του 19ου αιώνα και αμφισβητούνται ευθέως για την αξιοπιστία τους. Όπως και να έχει δεν αποκλείεται ο Ρωμανός να έχτισε την πρώτη εκκλησία της μονής, τη σημερινή Παναγία και ο Κωνσταντίνος ο Μονομάχος να ενίσχυσε οικονομικά στα χρόνια της βασιλείας του την ήδη ακμάζουσα μονή...

Μονή Οσίου Λουκά (φωτο. Β. Δελέγγος)

Το μόνο σίγουρο είναι ότι ο Όσιος Λουκάς θεωρείται το μεγαλύτερο και ταυτόχρονα καλύτερα διατη ρημένο μοναστηριακό συγκρότημα του 11 ου αιώνα στη χώρα μας. Τα πρώτα χρόνια εκείνου του αιώνα χτίστηκε το εντυπωσιακό καθολικό που θα γνωρίσουμε σε λίγο, συμπληρώθηκε η διακόσμηση με τοιχογραφίες στα υπερώα και στα εξωτερικά τόξα και πραγματοποιήθηκαν επεμβάσεις στο νοτιοδυτικό παρεκκλήσι και στην κρύπτη. Χτίστηκε επίσης ένα μικρό διώροφο οκταγωνικό παρεκκλήσι, το σημερινό καμπαναριό, ορατό από μεγάλη απόσταση. Άρρηκτα συνδεδεμένο με τον Οσιο Λουκά και τη μεγάλη φήμη του, δεχόταν πλήθη επισκεπτών που συνέρρεαν για να προσκυνήσουν το λείψανό του. 

Ήδη από το 1014 διέθετε δύο μετόχια στην Εύβοια και λίγο αργότερα θα χτίσει και ναό στο κοντινό μετόχι της στην Αντίκυρα. Μετά τη σταυροφορία του 1204 και την κατάκτηση από τους Φράγκους, θα εγκατασταθούν εδώ Λατίνοι κληρικοί. Κατά την τουρκοκρατία θα επιστρέψουν οι Έλληνες μοναχοί και θα αρχίσει μια σειρά επισκευών και επεκτάσεων των ήδη υπαρχόντων κτιριακών εγκαταστάσεων. Θα προστεθεί όροφος στο σημερινό καμπαναριό και θα επισκευαστεί ο τρούλος που είχε πέσει σίγουρα πριν απο το 1593. Γύρω στο 1820 θα προστεθούν κάποιες τοιχογραφίες στο καθολικό, ενώ από το 1938 και μετά η Αρχαιολογική Υπηρεσία θα ξεκινήσει μια πολυετή σειρά εργασιών συντήρησης. Με την είσοδό σας στο προαύλιο, ίσως εντοπίσετε Κάποια σημεία στα γύρω κτίρια όπου πραγματοποιούνται εργασίες συντήρησης και αποκατάστασης και όπως φαίνεται υπάρχει ακόμα πολλή δουλειά να γίνει.

Μονή Οσίου Λουκά (φωτο. Β. Δελέγγος)

Περιήγηση στη μονή
Το μονοπάτι οδηγεί σε ένα όμορφο και φροντισμένο πλάτωμα γεμάτο δέντρα και παγκάκια όπου μπορείς να ξεκουραστείς και να θαυμάσεις τη θέα. Στα αριστερά βρίσκονται κτίρια που φιλοξενούν έκθεση με έργα της μονής, το απαραίτητο κατάστημα με διάφορα εκκλησιαστικά είδη και αναμνηστικά και από ότι φαντάζομαι και δωμάτια που στεγάζουν κάποιες λειτουργικές και διοικητικές υπηρεσίες του κτιριακού συγκροτήματος. Ευθεία μπροστά διακρίνεται η κεντρική είσοδος αλλά πριν φτάσω ως εκεί κινούμαι μέχρι την άκρη του πλατώματος για να θαυμάσω μια πρώτη γενική άποψη του καθολικού με τον μεγάλο τρούλο, μιας σειράς νεότερων κελιών και του επιβλητικού τείχους, όλα τοποθετημένα σε ένα μικρό λόφο με ιδανική θέα προς τον μικρό κάμπο που εκτείνεται λίγο χαμηλότερα μπροστά τους. Κάποιες στιγμές ο καιρός μου κάνει το χατήρι και θαρρείς απο πρόθεση επιτρέπει στις αχτίνες του ήλιου να φτάσουν μόνο μέχρι το μοναστήρι αφήνοντας το υπόλοιπο τοπίο μουντό και βαρύ. Για αρκετή ώρα το βλέμμα μένει κολλημένο και θαυμάζει το ψηλό καμπαναριό και τελικά περνώ την είσοδο.


Το πρώτο πράγμα που σε εντυπωσιάζει και σου προκαλεί δέος είναι η μεγάλη ογκώδης κατασκευη των παλιών κελιών που συναντάς στο βάθος εμπρός και αριστερά σου. Τα κτίρια αυτά ση κώνονται πολλά μέτρα ψηλότερα από το επίπεδο που στέκεται ο επισκέπτης και θυμίζουν περισσότερο απόρθητο φρούριο παρά χώρο στέγασης φιλήσυχων μοναχών. Σε αυτό τον χώρο πραγματοποιούνται διαρκώς εργασίες συντήρησης. Με την εντυπωσιακή εικόνα θα πάρεπε και μια πρώτη γεύση του ναού του Όσιου Λουκά που βρίσκεται στο κέντρο της μονής και συναγωνίζεται θαρρείς σε διαστάσεις το όλο συγκρότημα. Μια μικρή ταμπέλα δείχνει στα δεξιά τον δρόμο για το εκδοτήριο των εισιτηρίων και ομολογώ ότι η προοπτική του να πληρώνεις για να επισκεφτείς ένα μοναστήρι, όσο σπάνιο και να είναι, με ξενίζει αρκετά. Όπως αποδείχτηκε τελικά, η είσοδος για τους Έλληνες είναι ελεύθερη, κάτι που κατά την πολυειπωμένη γνώμη μου θα έπρεπε να ισχύει για όλους τους αρ χαιολογικούς χώρους στην Ελλάδα. 'Γο εκδοτηριο που παρεμπιπτόντως διαθέτει και ένα - δυο καλά βιβλία για τη μονή και τα ψηφιδωτά και τις αγιογραφίες της, βρίσκεται στην είσοδο του μεγάλου κτιρίου της τράπεζας που από το 1993 λειτουργεί ως μουσείο και φιλοξενεί κυρίως μαρμάρινα μέλη από κτίσματα του μοναστηριού. Αξίζει τον κόπο να μείνετε λίγη ώρα εδώ και να παρατηρήσετε τις διάφορες επιγραφές και σκαλίσματα, μιας και ο προσεγμένος χώρος αποδεικνύεται φιλόξενος και φιλικός προς τον επισκέπτη. ......

Μονή Οσίου Λουκά  (φ. Β.Δελέγγος)

Απόσπασμα από άρθρο του Β. Δελέγγου στην εφημερίδα "Η Άποψη"