Ιερά Μονή Αρκαδίου

Η Ιερά Μονή Αρκαδίου είναι η σπουδαιότερη ιστορική Μονή στην Κρήτη. 

Ιδρύθηκε από τον μοναχό Αρκάδιο και όχι, όπως λέγεται λανθασμένα, από τον Βυζαντινό αυτοκράτορα Αρκάδιο. 

Η πρώτη μορφή της μονής πιθανόν οικοδομήθηκε ή την περίοδο 961-1014, ή τα πρώτα χρόνια της Ενετοκρατίας.

Η Μονή Αρκαδίου.

Η Μονή Αρκαδίου βρίσκεται σε ένα μικρό εύφορο οροπέδιο, σε θέση ορόσημο στη ΒΔ πλαγιά στην Ίδη ή Ψηλορείτης, πάνω από ένα φαράγγι, που συνδέει τις επαρχίες Ρεθύμνου, Μυλοποτάμου και Αμαρίου.

 Βρίσκεται 23 χιλιόμετρα από την πόλη του Ρεθύμνου που η πρώτη φρουριακή μορφή της δημιουργήθηκε την τελευταία περίοδο της Βενετοκρατίας (1210 -1645). 

Το σημαντικότερο μέρος της Μονής Αρκαδίου είναι ο κεντρικός δίκλιτος ναός, το καθολικό. Στο βόρειο κλίτος είναι αφιερωμένος στη Μεταμόρφωση του Σωτήρος και στο νότιο κλίτος είναι αφιερωμένος στους στους Αγίους Κωνσταντίνο και Ελένη . Το καθολικό  περιβάλλεται από παχύ αυλότοιχο μέσα στον οποίο υπάρχουν κάποια βοηθητικά κτίσματα. 

Σύμφωνα με επιγραφή που υπάρχει στο καμπαναριό ο ναός ανεγέρθη το 1587. 

Επομένως είναι απο τον καιρό  της Ενετοκρατίας στο νησί. Αυτό φαίνεται απο στοιχεία αναγεννησιακής αρχιτεκτονικής που μπορεί να καταλάβει ο επισκέπτης.

Ο ναός στην ουσία είναι ανακαίνιση ενός παλαιότερου που χτίστηκε τον 14ο αιώνα. Στις στέγες των κτισμάτων αυτών υπάρχουν επάλξεις- στηθαία, με σκοπιές και θέσεις για τα όπλα. 

Το όλο συγκρότημα είναι σε σχήμα παραλληλόγραμμο με εμβαδό 5.200 τ.μ.

Τα σημαντικότερα κτίσματα της Μονής αυτής είναι:

1. Ο «Ξενών» και το «Ηγουμενείο»
2.  
3. Η «Τράπεζα», (αίθουσα κοινής εστίασης) με ιδιαίτερη αυλή
4.  
5. Τα «Κελαρικά», (μεγάλο θολωτό διαμέρισμα που χωρίζεται σε μαγειρείο, ζυμωτήριο, φούρνο, αρταποθήκη και αλευραποθήκη)
6.  
7. Η «Πυριτιδαποθήκη», μεγάλη επιμήκης αίθουσα χρησιμοποιούμενη παλαιότερα ως «κρασομαγατζές» (οιναποθήκη), που περί το 1866 μετατράπηκε σε πυριτιδαποθήκη όπου στα υφιστάμενα βαρέλια φέρονταν η πυρίτιδα για τη χρήση των όπλων της εποχής
8.  
9. Τα «Μεσοκούμια» που ίσως εκ παραφθοράς του ονόματος ήταν το νοσοκομείο, πρόκειται για μεγάλο επίσης επίμηκες θολωτό διαμέρισμα που χωρίζονταν σε 8 μικρότερους χώρους κελιά
10.  
11. Το «Μουσείο» που διαμορφώθηκε το 1932, από πρώην Ηγουμενείο, υπό τη μέριμνα του τότε επισκόπου Ρεθύμνης και Αυλοποτάμου Τιμόθεου Βενέρη, στο οποίο και φυλάσσονται σπουδαία κειμήλια της Μονής (σκεύη, άμφια, κ.λπ.)
12.  
13. Τα «Κλάουστρα», θολωτά διώροφα κελιά μοναχών
14.  
15. Τα «Κελλία» χώροι κατοικίας των μοναχών που διακρίνονται σε ισόγεια και ανώγεια
16.  
17. Οι «Αποθήκες»
18.  
19. Το σκευοφυλάκιο

Η Μονή Αρκαδίου σήμερα

Στον ίδιο χώρο, εκτός της Μονής Αρκαδίου, στα 80 μ. ΒΔ. της Μονής, στην άκρη του φαραγγιού, βρίσκεται ένα οκταγωνικό κτίριο στο οποίο φυλάσσονται τα οστά των υπερασπιστών της μονής κατά το έτος 1866, λέγεται  Ηρώο που δεσπόζει από μακριά. 

Εκεί ήταν ο ανεμόμυλος της Μονής πιο παλιά. Εκτός της Μονής βρίσκονται οι "στάβλοι" και το λεγόμενο «Δραγατοκάλυβο» το φυλάκιο του Δραγάτη.

Για την ύδρευση της Μονής χρησιμοποιούνταν τρία πηγάδια στα 250 μέτρα,και μία υπόγεια υδατοδεξαμενή μέσα στην αυλή.

Τσανλί Μοναστίρ

Μετά την άλωση της Κρήτης από τους Τούρκους, το 1669, ο Πορθητής πασάς (Κιοπρουλής) απαγόρευσε να κτυπούν καμπάνες στις εκκλησίες και τα μοναστήρια. 

Ο ιεροδιάκονος της Μονής Αρκαδίου, ο Νεόφυτος Πατελάρος, ήταν τουρκομαθής και έσπευσε με δώρα στον πορθητή στο Τυμπάκι της Μεσαράς, όπου είχε εγκαταστήσει το μεγάλο στρατόπεδό του. 

Του ζήτησε λοιπόν να επιτρέψει τουλάχιστον τη χρήση της καμπάνας στη Μονή του Αρκαδίου. 

Ο Πορθητής δεχόμενος τα δώρα κολακευμένος και επέτρεψε κατ΄εξαίρεση χρήση καμπάνας. Λόγω αυτού Μονή Αρκαδίου ονομάστηκε "Τσανλί-Μαναστίρ" ="ζωντανό Μοναστήρι" και εδικαιούτο να χτυπά η καμπάνα στις διάφορες ιεροτελεστίες. Επίσης υπήρχε και ειδική φρουρά για την Μονή που διέμενε στο χωριό Αμνάτος .

Ιστορία της μονής

Ο τουρκικός ζυγός στο νησί της Κρήτης μετρούσε ήδη διακόσια πενήντα χρόνια όταν-μετά από συνεχιζόμενους ξεσηκωμούς-Κρήτες επαναστάτες άρχισαν να συγκεντρώνονται στο Αρκάδι από τις 3 Μαρτίου του 1866 για να φθάσουν το Μάϊο να αριθμούν τους 1.500 πολεμιστές από όλη την Κρήτη που συγκεντρώθηκαν για να εξελέξουν πληρεξουσίους για τις διάφορες επαρχίες της Κρήτης. Η μονή Αρκαδίου από την πρώτη στιγμή της Επανάστασης υπήρξε το επίκεντρο των αγώνων λόγω της σπουδαίας στρατηγικής της σημασίας. Οι Τούρκοι ζήτησαν από τον ηγούμενο Γαβριήλ Μαρινάκη να διώξει την Επαναστατική Επιτροπή από το μοναστήρι με την απειλή ότι θα το καταστρέψουν αλλά ο ηγούμενος αρνήθηκε. Στις 24 Σεπτεμβρίου αφίχθηκε ο συνταγματάρχης του Ε.Σ. Π. Κορωναίος με λίγους εθελοντές και ανακηρύχθηκε αρχηγός. Ο Κορωναίος έκρινε ότι η τοποθεσία δεν ήταν κατάλληλη για άμυνα, όμως ο Ηγούμενος της Μονής Γαβριήλ δεν ήθελε να την εγκαταλείψει. Έτσι προχώρησε σε αμυντικές προπαρασκευές, εγκατέστησε ως φρούραρχο τον ανθυπολοχαγό Ι. Δημακόπουλο και μετέβη στις επαρχίες προς στρατολόγηση πολεμιστών.

Ηγούμενος Γαβριήλ (Γεώργιος Μαρινάκης), έργο αγνώστου, ελαιογραφία σε μουσαμά, Εθνικό Ιστορικό Μουσείο,Συλλογή 

Ο τουρκικός στρατός, 15.000 άτομα τριάντα κανόνια, υπό τον Μουσταφά Ναϊλή Πασά, εξεστράτευσε εναντίον της Μονής. 

Εκεί ζήτησε από τον ηγούμενο Γαβριήλ να παραδοθεί. Η απάντηση ήταν αρνητική. Στο μοναστήρι υπήρχαν 964 άνθρωποι, 325 άνδρες οι υπόλοιποι γυναικόπαιδα

Η επίθεση ξεκίνησε στις 8 Νοεμβρίου. Στις μάχες διακρίθηκαν οι: Δημακόπουλος, Αδάμ Παπαδάκης, Σπύρος Ολύμπιος, Κούβος, Δενιανάκης, Γαληνάκης. 

Κατά την δεύτερη ημέρα η εξωτερική γραμμή άμυνας διασπάται, σκοτώνεται ο Ηγούμενος Γαβριήλ και φυσικά οι Τούρκοι εισέρχονται στον περίβολο της Μονής. 

Με βέβαιη την αιχμαλωσία και τα επακόλουθα , ο Κωνσταντίνος Γιαμπουδάκης από το Άδελε του Ρεθύμνου κλείνεται με άλλους πολεμιστές και τα γυναικόπαιδα στην πυριτιδαποθήκη. 

Η πυροδότηση των βαρελιών με μπαρούτι προκάλεσε την καταστροφή της Μονής και το θάνατο πολλών Ελλήνων και πολλών Τούρκων εισβολέων. 

Ο κρότος λέγεται ακούστηκε μέχρι το Ηράκλειο. 

Μετά την ανατίναξη, ο Ι. Δημακόπουλος συνέχισε να μάχεται κατά των Τουρκαλβανών στον περίβολο της Μονής. 

Ο ίδιος την 9η Νοεμβρίου αποφάσισε να παραδοθεί όταν έλαβε εγγυήσεις για την ζωή των τελευταίων που μάχονταν. Παρόλα αυτά, την επομένη εκτελέστηκε με αποκεφαλισμό τόσο αυτός όσο και οι περισσότεροι αιχμάλωτοι.

Από όλες τις θυσίες που πρόσφερε η Κρήτη η πιο σημαντική ήταν στο Αρκάδι. Η μονή Αρκαδίου τόνισε το αίτημα της κρητικής ελευθερίας και ξεσήκωσε τα φιλελληνικά αισθήματα της Ευρώπης, αλλάζοντας τη νοοτροπία και την στάση των Ευρωπαίων ηγετών απέναντι στο Κρητικό ζήτημα.

Μετά την καταστροφή του, το 1866, το Μοναστήρι του Αρκαδίου ανοικοδομήθηκε πλήρως και αναστηλώθηκε στην αρχική του μορφή. 

Ένα μισοκαμένο τέμπλο αριστερά απο την Αγία Τράπεζα και μια μπάλα κανονιού σφηνωμένη στο αιωνόβιο κυπαρίσσι δεξιά απο την εκκλησία μαρτυρούν το αίμα που χύθηκε εκεί πριν 150 χρόνια περίπου.

Η UNESCO έχει χαρακτηρίσει το Αρκάδι Ευρωπαϊκό Μνημείο Ελευθερίας.

Εορτές Μονής

Στις 21 Μαΐου, που γιορτάζει το δεξιό κλίτος του Καθολικού που είναι αφιερωμένο στους Αγίους Ισαποστόλους Κωνσταντίνο και Ελένη,

Στις 6 Αυγούστου, που γιορτάζει το αριστερό κλίτος του Καθολικού που είναι αφιερωμένο στη Μεταμόρφωση του Σωτήρα Χριστού,

Στις 8 Νοεμβρίου (των Αρχαγγέλων Μιχαήλ και Γαβριήλ), που γιορτάζεται πάνδημα το Ολοκαύτωμα της Ιεράς Μονής Αρκαδίου.