Μπαρτολομέο Κριστόφορι ντι Φραντσέσκο (Bartolomeo Cristofori di Francesco, 4 Μαΐου 1655 – 27 Ιανουαρίου 1731)

Ο Μπαρτολομέο Κριστόφορι ντι Φραντσέσκο (Bartolomeo Cristofori di Francesco, 4 Μαΐου 1655 – 27 Ιανουαρίου 1731) ήταν Ιταλός κατασκευαστής μουσικών οργάνων, πολύ γνωστός ως ο εφευρέτης του πιάνου.

Βιογραφικά στοιχεία

Ο Κριστόφορι γεννήθηκε στην Πάδοβα, που ανήκε τότε στη Δημοκρατία της Βενετίας. Τίποτα δεν είναι γνωστό για την πρώιμη ζωή του. Λέγεται ότι υπηρέτησε ως μαθητευόμενος στον μεγάλο κατασκευαστή βιολιών Νικολό Αμάτι, με βάση την εμφάνιση σε απογραφή του 1680 ενός «Christofaro Bartolomei» που ζούσε στο σπίτι των Αμάτι στην Κρεμόνα. Ωστόσο, όπως επισημαίνει ο Αμερικανός ιστορικός των μουσικών οργάνων Στιούαρτ Πόλενς, αυτό το πρόσωπο δεν μπορεί να ήταν ο Μπαρτολομέο Κριστόφορι, δεδομένου ότι η απογραφή καταγράφει μια ηλικία 13 ετών, ενώ ο Κριστόφορι, σύμφωνα με την εγγραφή της βαπτίσεώς του, θα ήταν 25 ετών τότε.

Πιθανώς το πλέον σημαντικό γεγονός στη ζωή του Κριστόφορι υπήρξε το πρώτο από τα οποία έχουμε οποιαδήποτε καταγραφή: το 1688, σε ηλικία 33 ετών, προσλήφθηκε από τον Πρίγκιπα Φερδινάνδο των Μεδίκων στη Φλωρεντία. Ο Φερδινάνδος, λάτρης και προστάτης της μουσικής, ήταν ο γιος και κληρονόμος του Κόζιμο Γ΄, Μεγάλου Δούκα της Τοσκάνης. Η Τοσκάνη ήταν τότε ένα μικρό ανεξάρτητο κράτος.

Είναι άγνωστό τι οδήγησε τον Φερδινάνδο να στρατολογήσει τον Κριστόφορι. Ο πρίγκιπας ταξίδεψε στη Βενετία το 1688 για να παρακολουθήσει το Καρναβάλι, οπότε μπορεί να είχε συναντήσει τον Κριστόφορι περνώντας από την Πάδοβα στον δρόμο του. Ο Φερδινάνδος αναζητούσε έναν νέο τεχνικό για να φροντίσει τα πολλά μουσικά του όργανα, καθώς ο προηγούμενος είχε μόλις αποβιώσει. Ωστόσο, φαίνεται πιθανό ότι ήθελε να προσλάβει τον Κριστόφορι όχι μόνο ως τεχνικό του, αλλά ειδικότερα ως καινοτόμο στα μουσικά όργανα. Θα ήταν έκπληξη αν ο Κριστόφορι σε ηλικία 33 ετών δεν είχε ήδη δείξει την εφευρετικότητα για την οποία αργότερα έγινε διάσημος.

Οι ενδείξεις (όλες έμμεσες) ότι ο Κριστόφορι μπορεί να είχε προσληφθεί ως εφευρέτης έχει ως εξής. Σύμφωνα με τον Πόλενς, υπήρχαν ήδη αρκετά προσοντούχα άτομα στη Φλωρεντία που θα μπορούσαν να έχουν καταλάβει τη θέση. Ωστόσο, ο Πρίγκιπας τους προσπέρασε και προσέφερε στον Κριστόφορι υψηλότερο μισθό από τον προκάτοχό του. Επιπλέον, ο Πόλενς σημειώνει ότι «περιέργως, [μεταξύ των πολλών λογαριασμών που υπέβαλε ο Κριστόφορι στον εργοδότη του] δεν υπάρχουν αρχεία λογαριασμών που υποβλήθηκαν για τα πιάνα του Κριστόφορι. ... Αυτό θα μπορούσε να σημαίνει ότι ο Κριστόφορι αναμενόταν να παραδίδει τους καρπούς των πειραματισμών του στην αυλή του ηγεμόνα.» Τέλος, ο Πρίγκιπας γοητευόταν από τις μηχανές (συγκέντρωσε πάνω από σαράντα ρολόγια, συν μια μεγάλη ποικιλία από περίτεχνα μουσικά όργανα), και έτσι θα ήταν φυσικό να ενδιαφέρεται για την περίπλοκη μηχανική δράση που βρισκόταν στον πυρήνα του έργου του Κριστόφορι στο πιάνο.

Στη μοναδική συνέντευξη της ζωής του, την οποία έδωσε στον Ενετό συγγραφέα και τεχνοκριτικό Σιπιόνε Μαφφέι, ο Κριστόφορι είπε το εξής σχετικώς με την αρχική συνομιλία του με τον πρίγκιπα:

«Ανέφερα στον πρίγκιπα πως δεν ήθελα να τον ακολουθήσω. Εκείνος απήντησε ότι θα με έκανε να θέλω.»

Αυτό υποδηλώνει ότι ο Πρίγκιπας μπορεί να είχε εκτιμήσει ότι ο Κριστόφορι θα ήταν μια σπουδαία πρόσληψη και προσπαθούσε να τον πείσει να αποδεχθεί την προσφορά του, πράγμα επίσης υποστηρικτικό της θεωρίας ότι ο Πρίγκιπας προσπαθούσε να τον προσλάβει ως εφευρέτη.

Σε κάθε περίπτωση, ο Κριστόφορι συμφώνησε στον διορισμό του με μισθό 12 σκούδα τον μήνα. Μετακόμισε αρκετά γρήγορα στη Φλωρεντία (Μάιος 1688, ενώ η παραπάνω συζήτησή του έλαβε χώρα τον Μάρτιο ή τον Απρίλιο), όπου του εκχωρήθηκε ένα σπίτι, επιπλωμένο και με τον κατάλληλο εξοπλισμό, και άρχισε να εργάζεται: Συντηρούσε, κούρδιζε και μετέφερε μουσικά όργανα για λογαριασμό του Φερδινάνδου των Μεδίκων, ενώ παραλλήλως εργαζόταν επάνω στις διάφορες εφευρέσεις του, και επίσης πραγματοποιούσε εργασίες αποκαταστάσεως σε πολύτιμα παλαιά τσέμπαλα.

Εκείνη την εποχή, οι Μεγάλοι Δούκες της Τοσκάνης απασχολούσαν ένα μεγάλο προσωπικό περίπου 100 τεχνιτών, οι οποίοι εργάζονταν στην Galleria dei Lavori του Ουφίτσι. Ο αρχικός χώρος εργασίας του Κριστόφορι ήταν πιθανότατα αυτός, κάτι που δεν τον ευχαριστούσε. Αργότερα είπε στον Maffei:

«Ήταν δύσκολο για μένα να πρέπει να πηγαίνω στη μεγάλη αίθουσα με όλο αυτόν τον θόρυβο»

Τελικώς ο Κριστόφορι απέκτησε το δικό του εργαστήριο, κρατώντας συνήθως έναν ή δύο βοηθούς να εργάζονται για λογαριασμό του.

Κατασκευές οργάνων πριν από το πιάνο

Κατά τα υπόλοιπα χρόνια του 17ου αιώνα, ο Κριστόφορι εφηύρε δύο πληκτροφόρα όργανα πριν ξεκινήσει να εργάζεται στο πιάνο. Αυτά τα όργανα τεκμηριώνονται σε απογραφή του 1700, ανάμεσα στα πολλά όργανα που διατηρούσε ο πρίγκιπας Φερδινάνδος. Ο Στιούαρτ Πόλενς εικάζει ότι αυτή η απογραφή ετοιμάστηκε από έναν μουσικό της αυλής, τον Τζοβάννι Φούγκα, που μπορεί να το αναφέρει ως δικό του σε μια επιστολή του 1716.

Το πρώτο όργανο είναι το σπινετόνε, μια μεγάλη εκδοχή του σπινέτου (συνεπτυγμένου τσέμπαλου, στο οποίο οι χορδές είναι κεκλιμένες για εξοικονόμηση χώρου). Αυτό το όργανο μπορεί να είχε σκοπό να χωράει σε έναν μικρό χώρο ορχήστρας για θεατρικές/οπερατικές παραστάσεις, ενώ ταυτοχρόνως θα είχε δυνατότερο ήχο.

Η άλλη εφεύρεση του Κριστόφορι (1690) ήταν το εξαιρετικά καινοτόμο «οβάλ σπινέτο», ένα είδος βιργιναλίου που είχε τις μεγαλύτερες χορδές στη μέση.

Ο Κριστόφορι δημιούργησε επίσης όργανα υπαρχόντων τύπων, τεκμηριωμένα στην ίδια απογραφή του 1700: ένα «κλαβικιθάριο» (clavicytherium), δηλαδή ένα όρθιο τσέμπαλο, και δύο τσέμπαλα της τυπικής ιταλικής διατάξεως. Το ένα από αυτά έχει ασυνήθιστο περίβλημα, κατασκευασμένο από έβενο.